W oczekiwaniu na wyrok Sądu Najwyższego w sprawie kredytów frankowych

Tysiące kredytobiorców, prawników i bankierów oczekują na wielokrotnie już przekładany wyrok Sądu Najwyższego. Ma on rozstrzygnąć wątpliwości i nieścisłości pojawiające się w wyrokach sądów niższych instancji wokół kredytów frankowych. Przypomnijmy – pierwotną datą orzeczenia było 25 marca 2021 r. Wyrok został jednak przełożony do 13 kwietnia na skutek zakażenia COVID-19 przez Pierwszą Prezes SN Małgorzatę Manowską.

Narastająca niepewność

Spośród tysięcy spraw „frankowych” – jakie toczą się obecnie w polskich sądach – wiele zawieszono do rozstrzygnięcia SN. W najgorszej sytuacji są osoby, które oczekiwały jedynie publikacji wyroku, jednakże ich sądy dwukrotnie już przekładały ogłoszenia, i to nie tylko przez wzgląd na COVID-19. Zwiększające się opóźnienie stwarza także znaczniejsze możliwości dla działań lobbystycznych banków. Ich prawnicy już teraz podnoszą, czy nie należałoby wyłączyć ze składu orzekającego dwóch sędziów SN mających kredyty we frankach szwajcarskich.

Nowe orzeczenie na horyzoncie

Orzeczenie ponownie przesunięto na 11 maja. Powód? Ograniczenia lokalowe oraz liczebność pełnego składu Izby Cywilnej SN (28 osób musi być obecne na sali rozpraw) nie pozwala na to, by posiedzenie 13 kwietnia odbyło się z zachowaniem wystarczająco bezpiecznych warunków. Na zmianę terminu przyczynia się również wyrok Trybunału Sprawiedliwości UE, który – zdaniem SN – może tworzyć istotny kontekst interpretacyjny dla odpowiedzi na części pytań zawartych we wniosku Pierwszej Prezes SN.

Co ma rozstrzygnąć TSUE

Do Trybunału Sprawiedliwości skierowano 5 pytań, które dotyczyły:

1. Nieuczciwości umowy.

   Czy sąd krajowy ma obowiązek stwierdzenia nieuczciwości warunku umowy zawartej z konsumentem także wówczas, gdy w dacie orzekania na skutek dokonanej przez strony w formie aneksu zmiany treści umowy, warunek został zmieniony tak, że nie ma charakteru nieuczciwego, a stwierdzenie nieuczciwości warunku w jego pierwotnym brzmieniu może skutkować upadkiem (unieważnieniem) całej umowy?

2. Marży banku.

   Czy dyrektywa zezwala sądowi krajowemu na stwierdzenie nieuczciwości tylko niektórych elementów warunku umownego dotyczącego ustalanego przez bank kursu wymiany waluty (z przypisanym do niej kredytem)? Wyżej wspomniane indeksowanie kredytu do waluty odbywa się przez eliminację zapisu dotyczącego ustalanej jednostronnie i w niejasny sposób marży banku, która jest składową kursu wymiany, a pozostawienie jednoznacznego postanowienia odnoszącego się do średniego kursu banku centralnego (Narodowego Banku Polskiego) – co nie rodzi potrzeby zastąpienia wyeliminowanej treści jakimkolwiek przepisem prawa, a skutkować będzie przywróceniem rzeczywistej równowagi pomiędzy konsumentem a przedsiębiorcą, choć zmieni istotę zapisu dotyczącego spełnienia świadczenia przez konsumenta z korzyścią dla niego.

3. Zapobieganiu nieuczciwych zabiegów.

   Czy nawet w sytuacji wprowadzenia przez ustawodawcę krajowego środków zapewniających zapobieganie stałemu stosowaniu nieuczciwych warunków umownych poprzez wprowadzenie przepisów nakładających na banki obowiązek szczegółowego określania sposobów i terminów ustalania kursu wymiany walut, na podstawie którego wyliczana jest kwota kredytu, rat kapitałowo-odsetkowych oraz zasad przeliczania na walutę wypłaty albo spłaty kredytu, interes publiczny sprzeciwia się stwierdzeniu nieuczciwości tylko niektórych elementów warunku umownego w sposób opisany w pytaniu drugim?

4. Nieobowiązującej umowy.

   Czy brak obowiązywania umowy należy rozumieć w ten sposób, że jest to sankcja, która może nastąpić jako rezultat konstytutywnego orzeczenia sądu wydanego na wyraźne żądanie konsumenta z konsekwencjami od momentu zawarcia umowy tj. ex tunc, a roszczenia restytucyjne konsumenta i przedsiębiorcy stają się wymagalne wraz z uprawomocnieniem się wyroku?

5. Zobowiązań informujących konsumenta.

   Czy dyrektywa nakłada na sąd krajowy obowiązek informowania konsumenta (który zgłosił żądanie stwierdzenia nieważności umowy w związku z eliminacją warunków nieuczciwych) o skutkach prawnych takiego rozstrzygnięcia, w tym także o możliwych.

Pytania dotyczą zatem kwestii przedawnienia roszczeń banków i ewentualnego wynagrodzenia dla banku za korzystanie z kapitału w razie stwierdzenia nieważności umowy. Poruszają również kwestie liczenia terminu przedawnienia roszczeń o zwrot kapitału. Orzeczenie TSUE ma zostać wydane 29 kwietnia 2021 r.

A o co pyta Pani Prezes?

Pierwsza Prezes SN na swój wniosek skierowała pytania do pełnego składu Izby Cywilnej w celu rozstrzygnięcia rozbieżności w wykładni przepisów prawa w orzecznictwie SN i sądów powszechnych dotyczących wyroków w sprawach kredytów frankowych. I to odpowiedzi na te pytania będą dla nas rozstrzygające.

1. Gdyby uznano, że postanowienie umowy kredytu indeksowanego lub denominowanego odnoszące się do sposobu określania kursu waluty obcej stanowi niedozwolone postanowienie umowne i nie wiąże konsumenta – czy możliwe jest przyjęcie, że miejsce tego postanowienia zajmuje inny sposób określenia kursu waluty obcej wynikający z przepisów prawa lub zwyczajów?
2. W razie niemożliwości ustalenia wiążącego strony kursu waluty obcej w umowie kredytu indeksowanego – czy do takiej waluty umowa może wiązać strony w pozostałym zakresie?
3. Czy w razie niemożliwości ustalenia wiążącego strony kursu waluty obcej w umowie kredytu denominowanego w walucie obcej umowa ta może wiązać strony w pozostałym zakresie?
4. W przypadku nieważności lub bezskuteczności umowy kredytowej (w wykonaniu której bank wypłacił kredytobiorcy całość lub część kwoty kredytu, a kredytobiorca dokonywał spłat kredytu) – czy powstają odrębne roszczenia z tytułu nienależnego świadczenia na rzecz każdej ze stron, czy też powstaje jedynie jedno roszczenie, równe różnicy spełnionych świadczeń, na rzecz tej strony, której łączne świadczenie miało wyższą wysokość?
5. Czy w przypadku nieważności lub bezskuteczności umowy kredytowej z powodu niedozwolonego charakteru niektórych jej postanowień, bieg przedawnienia roszczenia banku o zwrot kwot wypłaconych z tytułu kredytu rozpoczyna się od chwili ich wypłaty?
6. Jeżeli w przypadku nieważności lub bezskuteczności umowy kredytowej którejkolwiek ze stron przysługuje roszczenie o zwrot świadczenia spełnionego w wykonaniu takiej umowy – czy strona ta może również żądać wynagrodzenia z tytułu korzystania z jej środków pieniężnych przez drugą stronę.

Czekamy na decyzję

Kredyt frankowy od wielu lat budzi kontrowersje i być może rozstrzygnięcia SN pomogą uprościć cały jego proces. Sprawa jest jednak na tyle złożona, że pytań pojawia się wiele, zarówno od strony naszych sądów, jak i od Trybunału Sprawiedliwości UE. Decyzja jednego wpłynie na wyrok drugiego, dlatego w tej chwili pozostaje nam jedynie czekać na rozstrzygnięcie TSUE, które nastąpi 29 kwietnia. I, być może, po tym czasie Pierwsza Prezes SN uzyska odpowiedzi od Izby Cywilnej.