21.10.2021

Nowe przepisy o ochronie sygnalistów

Mariusz Purgał
Magdalena Wielgosz

18 października 2021 r. Rządowe Centrum Legislacji przedstawiło projekt Ustawy o ochronie osób zgłaszających naruszenia prawa. Projektowana ustawa ma na celu wdrożenie dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/1937 z 23 października 2019 r. w sprawie ochrony osób zgłaszających naruszenia prawa Unii. Dyrektywa wiąże się z nowymi obowiązkami pracodawcy – zwłaszcza z sektora finansowego lub posiadających średnie i duże przedsiębiorstwa.

Kim jest sygnalista?

W rozumieniu dyrektywy sygnalistami są osoby, które zgłaszają informacje uzyskane w kontekście związanym z pracą na temat naruszeń prawa UE. Projektowana ustawa nałoży na pracodawców obowiązek zapewnienia tym osobom odpowiedniego poziomu ochrony.

Jakie naruszenia sygnalista może zgłaszać?

Powyższa dyrektywa uzupełnia istniejące już przepisy o sygnalistach. Ich prawa można między innymi znaleźć w aktach dotyczących bezpieczeństwa transportu czy też sektora finansowego. Z kolei sama definicja naruszeń prawa UE jest bardzo szeroka.

Sygnalista zatem zgłasza naruszenia przepisów związanych m.in. z:

  • zamówieniami publicznymi,
  • bezpieczeństwem transportu (produktów i w zakresie usługowym),
  • zapobieganiem prania pieniędzy i finansowania terroryzmu,
  • ochroną środowiska,
  • ochroną danych osobowych,
  • prawami konsumenta,
  • sektorem rolnym i hodowlanym (ze szczególnym naciskiem na jakość żywności i prawa zwierząt).

Kogo ma chronić ustawa?

Ustawa ma zastosowanie zarówno w sektorze prywatnym, jak i publicznym. Swoją ochroną obejmie szczególnie osoby, które uzyskały informacje na temat naruszenia praw związanych z ich zatrudnieniem. Wymóg nie wiąże się z konkretną formą zatrudnienia (m.in. umowa o pracę, umowa cywilnoprawna, prowadzenie działalności gospodarczej przez osobę fizyczną, kontrakt menedżerski, wolontariat, staż).

W pewnych wypadkach ochroną będą objęte również osoby dokonujące zgłoszenia, których stosunek pracy ustał lub dopiero ma zostać nawiązany. Ta zasada odnosi się głównie do przypadków, gdy informacje na temat naruszenia uzyskano w trakcie procesu rekrutacji poprzedzającego zawarcie umowy. Jednakże objęte ochroną jest jedynie rzetelne dokonywanie zgłoszeń przez sygnalistę. I ma to swoje uzasadnienie. Zgłaszanie lub ujawnianie publiczne nieprawdziwych informacji może skutkować odpowiedzialnością karną.

Jakie obowiązki wynikają dla przedsiębiorcy z projektu?

Na pracodawcach spoczywa obowiązek ustanowienia wewnętrznych procedur dokonywania zgłoszeń naruszeń objętych dyrektywą.  Mają one charakter wewnątrzzakładowych źródeł prawa pracy w rozumieniu art. 9 Kodeksu pracy. Z kolei brak tychże procedur nie wpływa w jakikolwiek sposób na prawo sygnalisty do dokonania zgłoszenia za pomocą zewnętrznych kanałów.

Obowiązek ustanowienia wewnętrznych kanałów zgłaszania naruszeń nie dotyczy wszystkich przedsiębiorców. Przepisom w tym przypadku będą podlegać podmioty – sektora publicznego i prywatnego – zatrudniające co najmniej 50 pracowników. Oprócz tego podmioty w sektorze prywatnym, które zatrudniają od 50 do 249 pracowników, zobligowane są na mocy ustawy do ustanowienia wewnętrznych kanałów zgłaszania naruszeń do 17 grudnia 2023 r.

Wyjątek stanowią tutaj podmioty działające w zakresie usług, produktów i rynków finansowych oraz zapobiegania praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu, bezpieczeństwa transportu i ochrony środowiska. Mają one obowiązek ustanowienia wewnętrznych kanałów zgłaszania naruszeń niezależnie od liczby zatrudnionych pracowników oraz od rodzaju sektora.

Na barkach pracodawców spoczywa również stworzenie procedur związanych z powiadomieniem odpowiednich organów publicznych. Pracodawca będzie obowiązany zapewnić właściwą organizację przyjmowania i weryfikacji zgłoszeń. W zakres jego obowiązków wchodzi także zapewnienie poufności tożsamości osób: dokonującej zgłoszenia i tej, której ono dotyczy.

W dodatku pracodawca nie może stosować wobec sygnalisty działań odwetowych za dokonanie zgłoszenia – takich jak degradacja czy obniżenie wynagrodzenia. Ustawa wprowadza przepisy karne sankcjonujące utrudnianie dokonywania zgłoszeń przez sygnalistę lub podejmowanie w stosunku do niego działań odwetowych w związku ze zgłoszeniem.

Zakres ochrony sygnalisty

Projektowana ustawa gwarantuje sygnalistom szeroki zakres ochrony. Stąd też konieczne jest, aby pracodawcy odpowiednio wcześnie dostosowali swoje regulacje wewnętrzne w zakładach pracy do przepisów, które mają zostać wprowadzone do polskiego porządku prawnego w grudniu 2021 r. Zgodnie bowiem z dyrektywą 2019/1937, pozyskiwanie, wykorzystywanie lub ujawnianie tajemnicy przedsiębiorstwa uznaje się za zgodne z prawem w zakresie jej zastosowania. Wobec tego w interesie pracodawcy leży zapewnienie odpowiednich procedur mających na celu zabezpieczenie przedsiębiorstwa.

Czynność prawna dotycząca jakichkolwiek działań naruszających podstawę zatrudnienia sygnalisty będzie bezskuteczna. Oznacza to m.in., że osoba zatrudniona, z którą rozwiązano umowę, będzie uprawniona do odszkodowania. W dodatku w tym przypadku odmowa przyznania, ograniczenia lub odebrania uprawnienia nie wchodzi w grę. To samo tyczy się zezwolenia, koncesji lub ulgi z powodu zgłoszenia. Zgodnie z projektem ustawy, nieważne będą postanowienia umów o pracę i innych aktów objętych prawem pracy oraz czynności cywilnoprawnych w zakresie, w jakim bezpośrednio lub pośrednio wyłączają lub ograniczają prawo do dokonania zgłoszenia. Rozwiązania te będą stosowane odpowiednio do osoby pomagającej w dokonaniu zgłoszenia oraz osoby powiązanej ze zgłaszającym.

Procedury będą się różnić w zależności od tego, czy do zgłoszenia dojdzie kanałami wewnętrznymi czy zewnętrznymi.

Niezależnie jednak od możliwości zgłaszania naruszeń drogą wewnętrzną, sygnalista będzie mógł zgłosić naruszenie prawa właściwej instytucji centralnej. Będzie nią Rzecznik Praw Obywatelskich, do którego obowiązków należeć będą:

  • przyjmowanie zgłoszeń zewnętrznych,
  • dokonywanie ich oceny,
  • informowanie sygnalistów o podjętych działaniach,
  • udzielanie ochrony sygnalistom, których prawa i wolności zostały zagrożone w związku z dokonanym zgłoszeniem.

Dokonanie zgłoszenia kanałem wewnętrznym nie będzie warunkiem do dokonania również zgłoszenia zewnętrznego.

Ujawnienie publiczne – nowa forma dokonywania zgłoszeń

Ustawa wprowadza instytucję ujawnienia publicznego. Za tą instytucją stoi definicja szeroko rozumianego przekazania informacji o stwierdzonym naruszeniu do wiadomości publicznej.

Ujawnienie publiczne będzie skutkowało objęciem sygnalisty ochroną przewidzianą w projektowanej ustawie, jeśli zostaną spełnione określone warunki:

  1. ujawniający dokona w pierwszej kolejności zgłoszenia wewnętrznego i zewnętrznego;
  2. od razu dojdzie do zgłoszenia zewnętrznego, ale w odpowiedzi na zgłoszenie nie zostaną podjęte w terminie żadne odpowiednie działania (w przewidzianym terminie brak będzie informacji zwrotnej lub zaradzenia naruszeniu).

Sygnalista dokonujący ujawnienia publicznego będzie mógł skorzystać z ochrony przewidzianej w projektowanej ustawie pomimo braku dokonania zgłoszenia na drodze wewnętrznej lub zewnętrznej gdy:

  • ma uzasadnione podstawy, by sądzić że naruszenie może stanowić bezpośrednie lub oczywiste zagrożenie dla interesu publicznego;
  • dokonanie zgłoszenia wewnętrznego może grozić działaniami odwetowymi;
  • istnieje niewielkie prawdopodobieństwo skutecznego zaradzenia naruszeniu z uwagi na szczególne okoliczności sprawy.

W przypadku powyższych okoliczności sygnalista ma zapewnioną natychmiastową ochronę.

 

Przepisy ustawy powinny wejść w życie najpóźniej 17 grudnia 2021 r.

 

Chcesz być na bieżąco? Zapisz się do naszego newslettera!

Artykuł został przygotowany we współpracy z Fundacją Prawo dla technologii

Chcesz być na bieżąco? Zapisz się do naszego newslettera

Zapisując się do naszego newslettera wyrażasz zgodę na przesyłanie drogą e-mail informacji na temat istotnych wydarzeń z dziedziny prawa, zmian legislacyjnych oraz działalności Kancelarii.

czytaj więcej

Administratorem Twoich danych osobowych jest KWKR Konieczny Wierzbicki i Partnerzy S.K.A. z siedzibą w Krakowie, ul. Kącik 4, 30-549 Kraków. Twoje dane będą przetwarzane w celu wysyłki naszego newslettera. Masz prawo do żądania dostępu do swoich danych osobowych, ich kopii, sprostowania, usunięcia lub ograniczenia przetwarzania, a także prawo wniesienia sprzeciwu wobec przetwarzania oraz wniesienia skargi do organu nadzorczego. Więcej szczegółów znajdziesz w naszej Polityce Prywatności.

Kontakt

KWKR Konieczny Wierzbicki i Partnerzy S.K.A.

    Strona jest chroniona przez Google reCAPTCHA v3. Więcej informacji o Google reCAPTCHA znajduje się w polityce prywatności i warunkach świadczenia usług.

    Administratorem Twoich danych osobowych jest
    KWKR Konieczny Wierzbicki i Partnerzy S.K.A. z siedzibą w Krakowie, ul. Kącik 4, 30-549 Kraków. NIP: 9452181482 REGON: 123240424
    Przetwarzamy Twoje dane wyłącznie w celu udzielenia odpowiedzi na wiadomość przesłaną przez formularz kontaktowy i dalszej komunikacji (co stanowi nasz prawnie uzasadniony interes) – przez czas nie dłuższy niż konieczny do udzielenia Ci odpowiedzi, a potem przez okres przedawnienia ewentualnych roszczeń. Masz prawo do żądania dostępu do swoich danych osobowych, ich kopii, sprostowania, usunięcia lub ograniczenia przetwarzania, a także prawo wniesienia sprzeciwu wobec przetwarzania oraz wniesienia skargi do organu nadzorczego. Więcej szczegółów znajdziesz w naszej Polityce Prywatności.
    Warszawa

    Rondo ONZ 1,

    00-124 Warszawa,

    +48 12 3957161

    kontakt@kwkr.pl

    Chcesz być na bieżąco? Zapisz się do naszego newslettera

    Zapisując się do naszego newslettera wyrażasz zgodę na przesyłanie drogą e-mail informacji na temat istotnych wydarzeń z dziedziny prawa, zmian legislacyjnych oraz działalności Kancelarii.

    czytaj więcej

    Administratorem Twoich danych osobowych jest KWKR Konieczny Wierzbicki i Partnerzy S.K.A. z siedzibą w Krakowie, ul. Kącik 4, 30-549 Kraków. Twoje dane będą przetwarzane w celu wysyłki naszego newslettera. Masz prawo do żądania dostępu do swoich danych osobowych, ich kopii, sprostowania, usunięcia lub ograniczenia przetwarzania, a także prawo wniesienia sprzeciwu wobec przetwarzania oraz wniesienia skargi do organu nadzorczego. Więcej szczegółów znajdziesz w naszej Polityce Prywatności.

     

    Do you want to be up to date? Sign up for our newsletter

    By subscribing to our newsletter, you consent to the sending of information by e-mail on important events in the field of law, legislative changes and the activities of the Law Firm.

    read more

    The administrator of your personal data is KWKR Konieczny Wierzbicki i Partnerzy S.K.A. with headquarters in Krakow, ul. Kącik 4, 30-549 Krakow. Your data will be processed for the purpose of sending our newsletter. You have the right to request access to your personal data, their copies, rectification, deletion or limitation of processing, as well as the right to object to the processing and to lodge a complaint with the supervisory authority. More details can be found in our Privacy Policy.